Iemand die doofblind is hoort en ziet slecht of niets. Hierdoor is de verbale en visuele communicatie moeilijk. De persoon kan je niet of slecht horen én niet of slecht zien. Als het zicht slecht is kan de persoon je spraak of gebaren niet afzien. Andersom begrijp je waarschijnlijk hun gebaren niet. De ‘verbinding’ met de wereld door auditieve en visuele kanalen is beperkt. Het is voor doofblinden dan ook extra van belang dat de communicatie oftewel informatie-uitwisseling goed is.
Tactiele Gebaren
Doofblinden communiceren met Tactiele Gebaren. Het gesprek wordt gevolgd door de handen van de ander te voelen en te volgen. Oftewel de gebaren worden gevoeld met de handen. Vaak vinden de gebaren hun oorsprong in het NGT. Enkele verschillen zijn er, wanneer het gebaar aangepast wordt om beter gevoeld en begrepen te worden. Gezichtsuitdrukkingen en emoties worden getekend in smileys, of worden op andere voelbare manieren overgebracht. Routes worden in handen getekend en kenmerken worden onderweg aangeraakt.
Doofblinden leven vaak in een horende en ziende wereld waarin tactiele communicatie niet altijd vanzelfsprekend is. Communicatievaardigheden moeten geoefend en soepel gehouden worden. Dit gebeurt door regelmatig contact en vooral: regelmatig lotgenotencontact. Door lotgenotencontact ben je ‘onder elkaar’, begrijp je elkaars ervaringen en kun je in de meest prettige en best begrepen manier communiceren.
Cultuur
Het kan voor een nieuweling wat vreemd zijn om een groep doofblinden te zien. Allemaal zitten of staan ze in verbinding met elkaar: hun handen druk gebarend en vooral altijd fysiek in contact met hun handen. Persoonlijke ruimte is anders, want ook andere lichaamsdelen worden gebruikt. Tafels zijn bij tactiele communicatie heel lastig, dus die schuiven we weg. We kiezen stoelen zonder leuningen zodat we vrij kunnen draaien en knieëen en handen ongehinderd in contact kunnen blijven. Volle kopjes met hete koffie, die drinken we eerst even op. Gebak moet ook op want er zijn blindengeleidehonden bij.
Het nieuws wordt soms overgebracht door enkele boodschappers die van persoon naar persoon gaan of wordt gewoon onder elkaar doorgegeven. Ook als we samen wandelen laten we elkaar niet los, hand in hand, hand op schouder, soms zelfs verbonden door een hondenriem. Elkaar begroeten of afscheid nemen is extra belangrijk, want elkaar zien komen of gaan dat gaat niet. Dit ritueel gebeurt vaak hartelijk, alsof we naar het buitenland vertrekken en elkaar een tijd niet meer zullen tegenkomen.
Andere communicatievormen
Nederlandse Gebarentaal (NGT)
In de Nederlandse dovengemeenschap wordt NGT gesproken. Net als andere gebarentalen is NGT een visuele taal. De handen, het gezicht en de ogen staan centraal in de communicatie, in plaats van de stem en het gehoor. Meer informatie op de website van het Nederlands Gebarencentrum.
Nederlands met Gebaren (NmG)
Bij Nederlands met Gebaren wordt een mengvorm van de Nederlandse taal en NGT gebruikt. Vaak wordt de Nederlandse grammatica aangehouden en zijn de ingevoegde gebaren ondersteunend. NmG wordt ook wel Nederlands ondersteund met gebaren genoemd. Meer informatie op de website van het Nederlands Gebarencentrum.
Vingerspellen
Bij Vingerspellen wordt elke letter van het alfabet uitgebeeld met een gebaar. Bij doofblinden wordt ook wel Vingerspellen in de hand gebruikt, waarbij woorden letter voor letter in de hand van de doofblinde gespeld worden. Meer informatie op de website van doof.nl.
Lorm
Met Lorm heeft elke letter van het alfabet een eigen plek of beweging op de hand van de doofblinde. Ook hierbij worden woorden dus uitgespeld.
Social Haptic Communications (SHC)
SHC is ontwikkeld om blinden en doofblinden door middel van haptische signalen visuele informatie te geven over hun omgeving. Hoe de ruimte eruit ziet/is opgebouwd, gezichtsuitdrukkingen, en waar mensen of objecten staan in een ruimte.
Pro-Tactiel
Pro-Tactiel is ontstaan in Amerika en benadrukt aanraken. Het stimuleert doofblinden om tactiel in contact te zijn met hun omgeving. Daardoor wordt men autonomer in plaats van ‘afhankelijk’ te blijven van audiovisuele stimuli. De filosofie is dat doofblinden een eigen autonomie hebben en de doofblinden-gemeenschap een eigen cultuur en taal. Pro-Tactiel is dus ook een sterk tactiele en haptische manier van communiceren die steeds meer op zichzelf staat en minder verband heeft met visuele uitdrukkingen van de gebarentaal.
Voorbeeld: Romeo en Julia
Een voorbeeld van Pro-Tactiel in uitvoering is een theaterproject 'Romeo en
Julia'. Wat als Romeo en Julia in een doofblinde wereld leefden? Je weet wel, er zijn vijf zintuigen. Dus als horen en zien vergaat, hebben we altijd nog het voelen, ruiken en proeven. Nu weten we nog niet hoe we een ‘ja’ of ‘nee’ kunnen ruiken of proeven, maar wél hoe we dat kunnen voelen. Dit kan op verschillende manieren.
Het eerste dat in het hoofd van een leek opkomt is waarschijnlijk om de handen van de doofblinde gesprekspartner te pakken, op zijn hoofd te leggen en dan ‘ja’ of ‘nee’ te schudden. Of, als je meer affiniteit met schrijven hebt, schrijf je in blokletters een J en dan een A in de handpalm van degene met wie je praat. Of, als je bekend bent met Nederlandse gebarentaal, gebaar je ‘JA’ in de gewenste zichtruimte of in de hand van de ander. Maar als je nou heel veel ervaring met doofblinden hebt, dan weet je ook dat een klopje op de knie of arm van de ander voldoet.
Trainingen
Het is mogelijk om een training pro-tactiel communiceren te volgen. De training wordt gegeven door een team ervaringsdeskundigen (mensen met doofblindheid). Heb je interesse? Neem dan contact op met Pro-Tactiel Nederland: protactiel.nl@gmail.com.
